To wyjątkowe osiedle stało się obecnie sztandarową atrakcją turystyczną Katowic. Zjawiskowa zabudowa to architektoniczna sztuka budowlana. Domy z czerwonej cegły, czerwone obramowania okien, a także unikatowe wykusze to symbole tego miejsca. Industrialny klimat Nikiszowca ciągle unosi się w powietrzu, a wizyta w dawnej pralni osiedla przenosi nas w czasie do tamtej epoki.

Nikiszowiec

Nikiszowiec

Nikiszowiec z lotu ptaka

Kiedy pobliskie osiedle Giszowiec zaczęło się zapełniać mieszkańcami, podjęto decyzję o budowie nowego robotniczego osiedla z familokami. Od początku zakładano jednak, że będzie to miejsce wyjątkowe, wyraźnie wyróżniające się na tle innych. Miało służyć pracownikom oraz ich rodzinom zatrudnionym w kopalni „Giesche” (która od 1946 r. nosi nazwę „Wieczorek” — na cześć Józefa Wieczorka, górnika, powstańca śląskiego i posła na sejmik śląski). Projekt osiedla przygotowali ci sami architekci, którzy wcześniej odpowiadali za koncepcję Giszowca — kuzyni Emil i Georg Zillmannowie z Charlottenburga pod Berlinem.

Budowa trwała od 1908 do 1919 roku, a inicjatorem przedsięwzięcia był koncern górniczo-hutniczy Georg von Giesches Erben. Ostateczny kształt osiedle zyskało w 1927 roku, wraz z powstaniem neobarokowego kościoła św. Anny.

Założenie osiedla opierało się na idei samowystarczalności. Górnicy zatrudnieni w pobliskiej kopalni mieli mieć blisko na „szychtę”, co ułatwiało codzienne dojazdy do pracy. Ich żony zajmowały się domem oraz wychowaniem dzieci. Osiedle miało zamieszkiwać około 5 tysięcy osób, a liczba dostępnych mieszkań wynosiła około tysiąca.

[reklama] Podróżujesz za granicę? Wykup ubezpieczenie w podróży!

Jak widać na powyższym zdjęciu osiedla z lotu drona, zbudowano łącznie 6 kwartałów (czworoboków) złożonych z trzykondygnacyjnych ceglanych bloków, z różnymi detalami architektonicznymi i różnie rozmieszczonymi wykuszami. W wewnętrznych dziedzińcach dzisiejsze place zabaw i skwerki zieleni zastąpiły chlewiki ze zwierzętami, komórki i piece do wypieku pieczywa.

Nikiszowiec – wejście na ulicę św. Anny

Nikiszowiec – wejście na fotogeniczną uliczkę św. Anny

[reklama] Znajdź swój wymarzony nocleg i oszczędzaj!

Za mną rozciąga się ulica św. Anny — najbardziej fotogeniczne miejsce Nikiszowca. Mimo jej uroku, nam zdecydowanie bardziej przypadł do gustu plac Wolności, z którego roztacza się rozległy widok na najważniejsze zabytkowe obiekty dzielnicy.

Klimat na ulicy św. Anny

Detale architektoniczne bloków na ul. św. Anny

Czerwony kolor ram okiennych na Nikiszowcu wziął się z prostej przyczyny. Górnicy znakowali czerwoną farbą drążone tunele w kopalni i mieli do niej dostęp. Druga kwestia dotyczyła estetyki budynku. Czerwony ciemny kolor lepiej maskował czarny pył i zabrudzenia wynikające z bliskości kopalń.

[reklama] Ubezpieczenia OC i AC bez wychodzenia z domu!

Czerwony kolor wokół okien stał się symbolem górniczych „familoków”.

Nikiszowiec

Nikiszowiec

Nikiszowiec

Jedno z przejść na wewnętrzny dziedziniec „czworoboku”

Nikiszowiec i wyłaniający się w tle kościół św. Anny z 1927 roku

Wspomniane wcześniej dziedzińce służyły niegdyś domowej hodowli świń, królików, kur i innej drobnej zwierzyny. Stały tu również komórki lokatorskie. Dziś tereny te zazieleniły się i pełnią funkcję przestrzeni rekreacyjnej — zarówno dla dzieci, jak i starszych mieszkańców.

Nikiszowiec

Plac Wolności i podcienie, w których znajdują się sklepy i restauracja

Wzdłuż wydłużonego placu Wolności mieściły się konsumy (czyli sklepy zakładowe), restauracja, szkoła, pralnia z suszarnią oraz łaźnia, a także monumentalny kościół św. Anny. Działała tu również apteka, barak dla osób chorych zakaźnie, posterunek policji, a z czasem także rodzinny zakład fotograficzny „Niesporek”. Na miejscu powstał hotel robotniczy mogący pomieścić kilkuset „samotnych” górników. Mieszkańcy Nikiszowca mogli szczycić się także wyjątkowo nowoczesną i wyposażoną jednostką straży pożarnej.

[reklama] Znajdź samochód na wynajem- sprawdź ofertę!

Aby zapewnić samowystarczalność, osiedle posiadało dostęp do bieżącej wody, energii elektrycznej oraz skutecznie funkcjonującą oczyszczalnię ścieków.

Plac Wolności

Plac Wolności

Budynek z widoczną mozaiką w róże mieścił dawniej gospodę, świetlicę do spotkań i zajęć kulturalnych, a obecnie działa w nim poczta.

Plac Wolności i budynek z mozaiką z różami.

Neobarokowy kościół św. Anny

Monumentalny kościół św. Anny powstawał etapami. Zanim zapadła decyzja o jego budowie, mieszkańcy Nikiszowca musieli pokonywać około 5 kilometrów, by dotrzeć do najbliższego kościoła.

Neobarokowy kościół św. Anny

Pierwsza część budowy trwała raptem 1 miesiąc i została zawieszona w wyniku wybuchu I wojny światowej. Po jej zakończeniu prace wznowiono, a poświęcenie świątyni nastąpiło w 1927 roku.

Niezwykłe, imponujące rozmachem oraz bogactwem architektonicznych detali wnętrze kościoła św. Anny.

Kościół może pomieścić nawet 4000 tysiące osób.

Ołtarz Matki Boskiej, ufundowany przez parafian w 1956 roku

Archanioł Michał

Bogaty w detale ołtarz

PRO MEMORIA

Obok kościoła utworzono miejsce pamięci dla poległych górników kopalni Giesche — Janów — Wieczorek.

PRO MEMORIA

Na takich cegiełkach pamięci wymieniono wszystkich górników, którzy oddali życie pracując w kopalni. Cegiełki upamiętniają 360 górników.

PRO MEMORIA

Blisko placu Wolności znajdowała się dawna pralnia z maglem.

W dawnej pralni działa obecnie oddział Muzeum Historii Katowic – Dział Etnologii Miasta. Tuż po wejściu do muzeum, na jednej ze ścian widoczna jest mozaika św. Barbary, pochodząca z cechowni przy szybie Carmer (Pułaski).

św. Barbara

W ramach wystawy stałej w muzeum zobaczycie dawne sprzęty, jakich używały kobiety w pralni — wystawa nosi nazwę „Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu” oraz zaprezentowano dawne mieszkanie górnicze — „U nos w doma na Nikiszu”.

„Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu”

Dawne sprzęty do maglowania oraz techniki stosowane przez kobiety

„Woda i mydło najlepsze bielidło. W pralni i maglu na Nikiszowcu”

Przyglądamy się jak wyglądały dawne praktyki w pralni i maglu

Na przestrzeni dotyczącej pralni i magla zaprezentowano także wyjątkową galerię sztuki tworzonej przez ludzi — artystów nieprofesjonalnych z Grupy Janowskiej (grupa artystów amatorów pochodzących z Janowa Śląskiego), którzy uwieczniali życie robotniczego osiedla w swoich obrazach. Osiedle dawało im inspirację do tworzenia. Ewald Gawlik, zwany „Van Goghiem z Nikisza”, przedstawiał codzienność mieszkańców, a Erwin Sówka malował akty kobiece na tle lokalnej architektury. Paweł Wróbel widział Nikiszowiec jako centrum świata.

Wystawa obrazów tworzonych przez artystów amatorów z Grupy Janowskiej

Wystawa obrazów tworzonych przez artystów amatorów z Grupy Janowskiej

Na zdjęciu członkowie Grupy Janowskiej

Sprzęty z dawnej pralni i maglowni

Plac Wolności i widoczne podcienie

Na terenie osiedla i w jego obrębie funkcjonowała kolejka wąskotorowa o nazwie „Balkan”, którą bezpłatnie podróżowały rodziny górnicze. Kolejka funkcjonowała do ostatniego dnia 1977 roku. Obecnie odrestaurowane wagony „Balkanu” można obejrzeć przy szybie „Pułaski” kopalni „Wieczorek”.

Nikiszowiec – zabytkowe motocykle na pl. Wolności

Zobacz shorta z Nikiszowca i zasubskrybuj nasz kanał:

Nikiszowiec w pamiątkowym wydaniu – z duszą i węglem! W lokalnych sklepikach czekają prawdziwe perełki – pamiątki, które pachną historią i górniczym etosem. Od magnesów z czerwonymi familokami po rękodzieło z węglem w roli głównej – każdy znajdzie coś, co przypomni klimat Nikisza.

[reklama] Wiele wakacyjnych kierunków w jednym miejscu

Wyjątkowe pamiątki z Nikiszowca

Drzewka szczęścia z węglem

Wyjątkowe pamiątki z Nikiszowca

Ło Panie! W takim mundurku to panny na sznurku!

Wyjątkowe pamiątki z Nikiszowca

Lampa górnicza z akumulatorem

Magnesik z familokiem

Boczna uliczka od pl. Wolności

Na placu Wolności znajduje się restauracja z kawiarnią, do której warto zajrzeć. Zajmij stolik i pozwól sobie poczuć tę wyjątkową atmosferę!

Restauracja z kawiarnią

Nikiszowiec

Stoliki w podcieniach

Restauracja z kawiarnią

Sklep w podcieniach

Zobaczcie, jak wyglądało dawne mieszkanie górnicze na Nikiszowcu. Wizytę rozpoczynamy w najważniejszej izbie każdego domostwa, czyli kuchni. Tutaj skupiało się życie rodzinne każdego dnia roboczego.

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowiec – dawne mieszkanie górnicze

Nikiszowskie familoki – serce Śląska z duszą historii Nikiszowskie familoki stały się wyjątkową atrakcją turystyczną, cenioną zarówno na Śląsku, jak i w całej Polsce. To autentyczne okno na historię regionu i życie jego mieszkańców. Zachęcamy Was do odwiedzin i zanurzenia się w górniczym klimacie tego niezwykłego osiedla. 14 stycznia 2011 roku na mocy rozporządzenia Prezydenta RP Nikiszowiec został uznany za Pomnik Historii.

Zobacz także: Najpewniej uran z polskiej kopalni służył Rosjanom do budowy bomby atomowej