Analizując schematy układów sterowanych Tadeusza Tomaszewskiego i teorię modelową syntetycznego badania pracy kierowców Bronisława Biegeleisena-Żelazowskiego możemy wykorzystać najogólniejsze zasady i prawa dotyczące funkcjonowania wszelkich układów zdolnych do wykonywania czynności do opisu czynności człowieka.

Według tej teorii wszelkie sterowanie dokonuje się dzięki krążeniu informacji. Każdy układ wykonujący czynności otrzymuje informacje i na ich podstawie funkcjonuje. Krążenie informacji dokonuje się w trzech wielkich procesach:

• pobieranie informacji;
• przetwarzanie informacji;
• przekazywanie informacji.

W przypadku człowieka – kierowcy wyróżnimy procesy orientacji, procesy podejmowania decyzji i procesy wykonawcze. W strukturze każdego układu muszą istnieć odpowiednie organy, które będą zdolne do wykonania powyższych trzech procesów. Muszą istnieć zatem odpowiednie „wejścia”, przez które docierać będą informacje, mechanizmy centralne przetwarzające odebrane informacje oraz tzw. „wyjścia”, czyli mechanizmy działania zewnętrznego¹.

U człowieka „wejściami” są organy zmysłu, takie jak narząd wzroku, słuchu, kinetyczny i inne. Mechanizmem centralnym jest system nerwowy, a mechanizmem „wyjściowym” w głównej mierze układ kostno-mięśniowy pod warunkiem, że jest zdolny do wykonania ruchów. Mechanizm ten działa na zasadzie odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

Według ogólnego modelu funkcjonowania kierowcy samochodowego Bronisława Biegeleisena-Żelazowskiego², w pierwszej fazie percepcji bodźca kierowca odróżnia wrażenie wzrokowe od spostrzeżenia. Widzi on różne przedmioty, znaki, linie itp. na swojej drodze, ale odróżnia je dopiero wtedy, gdy uświadomi sobie, że dany przedmiot jest sygnałem drogowym. Wiąże się to z procesem poznawczym, którego sprawność zależy od doświadczenia kierowcy. Prowadzący pojazd wybierze te bodźce w których zapisane będą ważne dla danej sytuacji komunikaty.

Odczytywanie i rozpoznawanie komunikatu wywołuje u kierowcy odpowiednie działanie jako reakcje na bodziec. Cały ten proces odbywa się w świadomości człowieka i może trwać ułamek sekundy.

Jeżeli bodźce docierające podczas jazdy do kierowcy występują po sobie z taką szybkością, że rozpoznanie i reakcja na nie jeszcze się nie zakończyły, a już pojawiają się nowe, to następuje ominięcie pewnych faz w procesie percepcji albo reakcje stają się niewłaściwe (np. długi czas reakcji).

Po przekroczeniu pewnej granicy w odbieraniu napływających masowo bodźców następuje przekroczenie możliwości psychicznych człowieka, co może prowadzić do zmęczenia psychicznego i fizycznego. Reakcje na bodźce u kierowcy samochodowego zależą od jego cech osobowości.

Dzisiejsza technika, rozbudowana sieć dróg i przede wszystkim duże nasilenie ruchu drogowego wymagają od kierowców większej czujności, dużej koncentracji na jeździe, szybkiego reagowania na sytuację drogową oraz przewidywania zdarzeń jakie mogą zaistnieć na drodze. Ważne jest więc dostosowywanie kierowców (praktyczne i teoretyczne) do zmieniającego się systemu zdarzeń na drodze i wpojenia w nich odpowiedniego systemu czynności.

Kierowca rajdowy jest doskonałym przykładem osoby, która ciągle dąży do poszerzania wiedzy teoretycznej i praktycznej o wszelkich możliwych do zaistnienia systemach zdarzeń i układają do tego odpowiedni układ czynności.

System zdarzeń na jezdni składa się z następujących czynników:

1) stan drogi, a niej: rodzaj nawierzchni, zakręt, wzniesienie, mosty, sygnały dźwiękowe, sygnały świetlne, znaki drogowe, w sporcie samochodowym sygnały podawane przez sędziów;

2) warunki atmosferyczne – deszcz, śnieg, mgła, mrok, kurz, gołoledź, wiatr;

3) przedmioty ruchome i stałe na drodze – inne pojazdy uczestniczące w ruchu, przechodnie, zwierzęta, otwarte studzienki na jezdni, kamienie, dziury itp.;

4) zdarzenia w samochodzie – wstrząsy spowodowane jazdą po drodze o fatalnym stanie technicznym, jazda w ciężkich warunkach atmosferycznych, jazda w trudnym terenie, rozmowa z pasażerem, telefon komórkowy, palenie tytoniu, spożywanie posiłku podczas jazdy itp³.

1 Ibidem, str. 498.

2 B.Biegeleisen-Żelazowski, Zarys psychologii pracy, PWN, Warszawa 1964, str. 291

3 H. Skłodowski, op. cit., str. 15.